بیماری هاری ؛ علل، نشانه ها و راه های پیشگیری از آن

همواره در طول زندگی بشر، بیماری های مختلفی جان او را تهدید کرده است که برخی از آن ها امروز دیگر وجود ندارند، اما بیماری هاری یکی از مشکلاتی است که از هزاران سال پیش، بسیاری از موجودات زنده را از بین برده و کماکان هم وجود دارد. این روزها به دلیل پیشروی مناطق شهری، مرز زندگی انسان و حیوانات بسیار باریک شده و در برخی نقاط ایران و سایر کشورها، شاهدیم که حیوانات مختلف مانند سگ، خرس و روباه در فضای شهری و نزدیک خانه ها حضور دارند. بحث های مختلفی درباره گسترش زندگی شهری، ورود انسان ها به محل سکونت حیوانات و خطراتی که انسان ها یا گونه های جانوری را تهدید می کند، مطرح شده است که بخشی از آن مربوط به بیماری هایی می شود که ممکن است در اثر این همزیستی، بین انسان ها و حیوانات منتقل شود.

در تمامی این هشدارها، نام بیماری هاری وجود دارد. این بیماری، هر سال حدود 59000 نفر(به تخمین WHO) را در سراسر دنیا از بین می برد که نزدیک به 40 درصد این آمار را کودکان تشکیل می دهند. علاوه بر خطرات جانی، این بیماری در هر سال، هزینه اقتصادی زیادی هم به کشورهای مختلف تحمیل می کند. به همین دلیل همواره سازمان های مختلف تلاش می کنند آموزش های لازم را در این زمینه ارائه دهند. در ادامه این مطلب در آزپت، درباره بیماری هاری، علل، نشانه ها و راه های پیشگری از آن صحبت می کنیم.

هاری چیست؟

هاری یک بیماری ویروسی است که می تواند تمامی پستانداران، به ویژه سگ ها را درگیر کند. این بیماری به وسیله نوعی ویروس از خانواده رابدو ویریده Rhabdoviridae منتقل می شود، سیستم اعصاب مرکزی پستاندار را درگیر می کند و خطر مرگ به همراه دارد.

مدت زمان بروز علائم هاری

این بیماری هم مانند برخی دیگر از بیماری های ویروسی، دوره کمون یا نهفتگی دارد و این دوره ممکن است بین 2 تا 8 هفته طول بکشد. این زمان به صورت میانگین در نظر گرفته می شود اما به صورت دقیق تر، بروز علائم هاری، به عوامل مختلفی مانند قدرت سیستم ایمنی بدن، محل ورود ویروس و میزان ویروسی که به بدن وارد شده بستگی دارد.

انواع هاری

در 2 تا 3 روز اول ممکن است جاندار علائمی مانند گزگز و درد در محل آسیب، خستگی و بی اشتهایی را تجربه کند. در ادامه، ویروس به سمت سیستم عصبی مرکزی انسان یا حیوان حرکت می کند و می تواند در دو نوع خشمگین و فلجی، بیماری هاری را شدت ببخشد.

هاری خشمگین

هاری خشمگین معمولا درصد ابتلای بیشتری دارد و مشکلاتی مانند تحریک پذیری، بی قراری، اضطراب، بیش فعالی، توهم، افزایش بزاق، هراس از آب و هراس از هوای تازه را به دنبال خواهد داشت. بیماری که به این ویروس مبتلا شده در ادامه احتمالا به دلیل تنگی نفس و ایست قلبی از بین می رود.

هاری ساکت یا فلجی

از طرف دیگر نزدیک به 20 درصد از مبتلایان، به هاری ساکت یا فلجی دچار می شوند. در این نوع از ویروس، عضلات بدن جاندار از محلی نزدیک به آسیب، به مرور فلج می شوند و این فلج گسترش پیدا می کند. این نوع از هاری مدت زمان بیشتری طول می کشد و در نهایت به مرگ جاندار می انجامد.

هاری توسط چه حیواناتی منتقل می شود؟

طبق آمارهای به دست آمده، بیشترین درصد انتقال ویروس هاری، به وسیله سگ ها اتفاق می افتد، اما این به معنای یکه تاز بودن سگ ها در انتقال ویروس هاری نیست. حیوانات مختلفی مانند گربه، روباه، شغال، موش خرما، راکون، میمون، موش، گرگ، گاو، گوسفند، بز، راسو، خرگوش، سگ آبی و اسب هم می توانند به این ویروس دچار شده و آن را انتقال دهند.

علائم بیماری هاری در سگ

همان طور که گفته شد، سگ ها نقش مهمی در گردش ویروس هاری دارند که این موضوع در مناطقی مثل آسیای شرقی، خاورمیانه، آفریقا و بخش هایی از آمریکا بیشتر دیده می شود. آشنایی با علائم این بیماری در سگ ها، به تشخیص زودتر هاری کمک می کند. این ویروس در همه سگ ها نمود یکسانی ندارد و ممکن است همراه با علائم متفاوتی بروز کند. بیشتر سگ هایی که به این ویروس دچار می شوند، سگ های ولگرد یا آن هایی هستند که در خیابان زندگی می کنند. اگر سگی را در طبیعت دیدیم که دهانش بزاق زیادی دارد و کف کرده، اولین احتمال، درگیری حیوان با بیماری هاری است. در کنار آن، یکی از بارزترین نشانه های هاری در بین سگ ها، می تواند تغییر رفتار آن ها و نمود رفتارهای تهاجمی باشد. این حیوانات با پیشرفت بیماری، رفته رفته مضطرب و بی قرار می شوند و حالت های تندخویی به خود می گیرند. با این وجود بر اساس نوع بیماری، حیوان ممکن است گوشه گیر شود و در جایی پناه بگیرد. این بیماری به مرور باعث فلج اندام های بدن حیوان می شود، سگ توانایی بلع غذا را از دست می دهد و در نهایت از بین خواهد رفت.

علائم بیماری هاری گربه

یکی دیگر از حیواناتی که در معرض ابتلا به ویروس هاری قرار دارند گربه ها هستند که این روزها تعداد زیادی از آن ها در خانه ها، در کنار انسان ها زندگی می کنند. این حیوانات هم به صورت کلی در مواجهه با بیماری هاری، علائمی مانند سگ ها را تجربه می کنند. در کنار علائمی که در مورد سگ ها مطرح شد، باید در گربه ها به نشانه های دیگری هم مانند تنگی نفس، سرفه و عطسه، مشکلات گوارشی مانند تهوع، اسهال و استفراغ، کاهش وزن و بی اشتهایی توجه کرد. علائم گفته شده، در بسیاری از بیماری ها به صورت مشترک رخ می دهد، به همین دلیل لازم است که در صورت برخورد با این نشانه ها در گربه، در اولین فرصت به دامپزشک مراجعه کنیم.

علائم هاری در انسان

علائم هاری تقریبا در تمامی موجودات شبیه به هم تجربه می شود، اما از آن جایی که انسان ها راحت تر می توانند مشکلاتشان را اعلام کنند، این نشانه ها در آن ها راحت تر بررسی و گزارش می شود. درد و گزگز در ناحیه گازگرفتگی، کاهش اشتها، تهوع، گلودرد، دردهای عضلانی، اضطراب، بی خوابی، گیجی، ترشح بیش از حد بزاق، هذیان و توهم و ترس از آب از جمله رایج ترین نشانه هایی هستند که انسان های مبتلا به این بیماری تجربه می کنند.

پیشگیری و درمان هاری

با وجود این که ریشه بیماری هاری به قرن های گذشته باز می گردد، هنوز درمان قطعی برای این بیماری، پس از گسترش ویروس وجود ندارد. درصد کمی از مبتلایان به این بیماری، بهبود پیدا کرده اند اما معمولا با رشد این عفونت در بدن، در نهایت مرگ به همراه خواهد آمد. با این حال دانشمندان در طول زمان، مهم ترین راه پیشگیری از ابتلا به این بیماری، یعنی واکسن هاری را کشف کردند.

واکسن هاری به چه کسانی تزریق می شود؟

مهم ترین راهی که باعث می شود حیوانات مختلف و انسان ها به بیماری هاری دچار نشوند، تزریق واکسن هاری است. در حال حاضر این واکسن یکی از مهم ترین واکسن هایی است که به تمامی حیوانات خانگی و حیواناتی که در پناهگاه ها نگه داری می شوند، تزریق می گردد. تزریق واکسن هاری هم می تواند یک رویه نرمال در مسیر نگه داری از حیوانات باشد و هم پس از بروز حادثه انجام شود. این موضوع درباره انسان ها کمی متفاوت است. در برخی از مناطق که افراد زندگی نزدیک تری با حیوانات، به ویژه حیوانات وحشی دارند، تزریق واکسن هاری توصیه می شود؛ حتی به مسافرانی که به این مناطق سفر می کنند هم این واکسن تزریق می گردد. از جمله افراد دیگری که کاندید تزریق واکسن هاری محسوب می شوند، افرادی هستند که در آزمایشگاه ها روی این ویروس تحقیق می کنند. در غیر این شرایط، معمولا تزریق واکسن هاری پس از بروز حادثه انجام می گردد.  این واکسن در طول زمان پیشرفت های قابل ملاحظه ای داشته و امروزه نمونه های مختلف حیوانی و انسانی آن در دسترس است. در ایران هم این واکسن به صورت نوعی واکسن غیر فعال، تزریق می شود.

زمان تزریق واکسن هاری در انسان

این واکسن اگر پیش از وقوع حادثه توصیه شود، در سه نوبت تزریق می گردد. پس از بروز آسیب هم سه دوز قطعی از این واکسن را در روز صفر، روز سوم و روز هفتم تزریق می کنند. ممکن است دوز چهارمی هم توصیه شود که در مواقع لازم تکرار می شود.

تاخیر در تزریق واکسن هاری

بهترین راه این است که پس از وقوع حادثه، به سرعت به پزشک مراجعه کنیم. پزشک، جراحت ایجاد شده را بررسی کرده و واکسن هاری را تزریق می کند. برای همه افرادی که پیش از حادثه در برابر بیماری هاری واکسینه نشده اند، فارغ از عمق جراحت، واکسن هاری تزریق می شود. موضوع مهم این است که این واکسن در 24 ساعت ابتدایی دریافت شود. در برخی مواقع به دلیل نبود آموزش های لازم، افراد از اهمیت این واکسن آگاهی ندارند و ممکن است با تعلل کردن، ریسک ابتلا به بیماری هاری را افزایش دهند.

بعد از گاز گرفتن سگ چه کار کنیم؟

قرار گرفتن در معرض حمله و گاز گرفتن سگ ها، ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد، در این شرایط لازم است که زخم ایجاد شده را به مدت 15 دقیقه زیر آب بگیریم و در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنیم. پرشک در صورت لزوم، زخم را بخیه می زند و ممکن است علاوه بر واکسن هاری و کزاز، استفاده از آنتی بیوتیک را هم توصیه کند.