کلینیک های دامپزشکی بر اساس تخصص دامپزشک و فضای موجود، قسمت های مختلفی را شامل می شوند؛ اما در هر دامپزشکی وجود برخی از بخش ها ضروری است. یکی از قسمت هایی که در بسیاری از دامپزشکی ها وجود دارد، بخش تصویربرداری دامپزشکی است. در این قسمت با استفاده از روش های مختلف و دستگاه های متنوع از بافت های مختلف بدن دام تصویربرداری شده و امکان تشخیص بیماری ها و بررسی سلامت حیوان میسر می شود. آشنایی با این روش ها و دستگاه ها قدم نخست در تجهیز بخش تصویربرداری دامپزشکی است.
سونوگرافی دامپزشکی
یکی از پر کاربردترین و رایج ترین روش هایی که در تصویربرداری از بدن حیوانات استفاده می شود، سونوگرافی است. دستگاه سونوگرافی دامپزشکی به وسیله امواج فراصوت یا اولتراسونیک با فرکانس 1.5 تا 15 مگاهرتز فعالیت می کند. این امواج به وسیله پروب دستگاه به بدن حیوان می تابد و در بازگشت از بافت نرم بدن، تصاویری را روی مانیتور دستگاه تشکیل می دهد. با استفاده از این دستگاه می توان سلامت و شرایط جنین را کنترل کرد. هم چنین می توان قسمت های مختلف بدن دام مانند شکم، مجاری ادراری و تیروئید را بررسی کرد و به تشخیص بیماری هایی مانند سرطان های سیستم گوارش، سنگ کلیه، گرفتگی عروق و اختلالات رحم و تخمدان پرداخت.
دستگاه های سونوگرافی معمولا در سه مدل مبله، پرتابل و هندهلد(Handheld) یا جیبی ساخته می شوند. دستگاه های مبله به صورت ثابت در مرکز قرار می گیرند، وزن بیشتری دارند و امکان جا به جایی آن ها وجود ندارد؛ به همین دلیل معمولا در کلینیک های دامپزشکی استفاده نمی شوند. دستگاه سونوگرافی پرتابل وزن و ابعاد کمتری دارد و معمولا به وسیله باتری قابل شارژ کار می کند. این دستگاه به راحتی جا به جا می شود و همین امکان، آن را به دستگاهی مناسب برای تصویربرداری از بدن دام تبدیل می کند. دستگاه های هندهلد وزن بسیار کمی دارند و به همین دلیل به آن ها سونوگرافی جیبی یا شخصی هم گفته می شود.
دستگاه آندوسکوپی دامپزشکی
آندوسکوپی دامپزشکی در واقع عملی است که به کمک آن می توان داخل برخی از اندام های بدن حیوان، به ویژه قسمت های مختلف دستگاه گوارش را مشاهده و معاینه کرد. دستگاه آندوسکوپی دامپزشکی، دستگاهی است که این عمل به وسیله آن انجام می شود. این دستگاه یک لوله باریک سخت یا نرم دارد که فیبرهای نوری داخل آن وجود دارند. یک دوربین با بزرگنمایی مناسب در قسمت سر این لوله نصب شده که با وارد شدن به قسمت هایی از بدن دام مانند روده، معده، مجاری ادراری و دیگر قسمت ها، می تواند بافت آن ها را روی مانیتور دستگاه نمایش دهد. تصاویر به دست آمده را می توان روی مانیتور مشاهده کرد، پرینت گرفت یا برای دامپزشکان دیگر ارسال کرد. دستگاه های آندوسکوپی دیجیتال انواع مختلفی دارند که بر اساس این که کدام عضو بدن را مورد مشاهده قرار می دهند، نام های مختلفی دارند:
کولونوسکوپ: آندوسکوپی قسمت های انتهایی روده بزرگ
برونکوسکوپ: آندوسکوپی ریه ها
گاستروسکوپ: آندوسکوپی معده
آرتروسکوپ: آندوسکوپی دیجیتال مفصل و استخوان
رینوسکوپ: آندوسکوپی بینی
لاپاراسکوپ: آندوسکوپی قسمت های مختلف شکم و لگن
سیستوسکوپ و یوتروسکوپ: آندوسکوپی سیستم ادراری.
لاپاراسکوپی دامپزشکی
همان طور که پیش از این گفته شد، لاپاراسکوپی دامپزشکی در واقع نوعی از آندوسکوپی و نوعی جراحی نوین است که بدون باز کردن شکم حیوان و تنها با ایجاد برش های بسیار کوچک و تزریق گاز دی اکسید کربن به بدن دام، اقدامات درمانی را پیش می برد. دستگاه لاپاراسکوپی دامپزشکی لوله های سخت و انعطاف ناپذیری دارد و در مواردی مانند برداشتن برخی کیست ها، درمان اختلالات شکم و لگن و از بین بردن چسبندگی بافت ها به کار می رود. از مزایای استفاده از این دستگاه می توان به مدت زمان اندک بیهوشی، بهبود سریع محل برش و هم چنین کاهش احتمال بروز عفونت در بدن حیوان اشاره کرد.
برونکوسکوپ دامپزشکی
یکی دیگر از انواع آندوسکوپی که به آن اشاره شد، دستگاه برونکوسکوپ دامپزشکی است. این دستگاه برای بررسی قسمت های مختلف ریه حیوان استفاده می شود. حیواناتی که به بیماری های ریوی به ویژه سرطان ریه دچار هستند به وسیله این دستگاه به دقت معاینه می شوند. این دستگاه لوله نرم و انعطاف پذیری دارد که به منبع نوری و دوربین مجهز است و از طریق دهان حیوان وارد ریه می شود. البته در برخی شرایط که خونریزی ریه رخ داده یا جسم خارجی در مجرای ریه وجود داشته باشد، از لوله های سخت تر استفاده می گردد. به وسیله این دستگاه می توان آبسه ریوی را تخلیه و راه های هوایی حیوان را باز کرد. پیش از استفاده از این دستگاه حیوان باید بیهوش شود و لازم است که بیهوشی تا پس از کار با دستگاه ادامه یابد.
دستگاه اکوکاردیوگرافی دامپزشکی
این دستگاه تقریبا کارکردی شبیه به دستگاه سونوگرافی دارد اما برای معاینات تخصصی قلب به کار می رود به همین دلیل به آن دستگاه سونوگرافی قلب هم گفته می شود. این دستگاه هم به وسیله پروب، امواج فراصوت را وارد قلب می کند و در بازگشت، نرم افزارهای دستگاه، این امواج را به تصاویری از قلب تبدیل کرده که می توانند عملکرد قسمت های مختلف آن، از جمله عضلات و دریچه های قلب را به دامپزشک نشان دهند. پروب این دستگاه باید بر اساس نوع و اندازه حیوان انتخاب شود. دستگاه اکوکاردیوگرافی دامپزشکی معمولا در دو مدل ثابت و پرتابل ساخته می شود که می توان بر اساس نیاز دامپزشک و شرایط کلینیک دامپزشکی از میان آن ها انتخاب کرد.
دستگاه سی آرم دامپزشکی
یکی دیگر از تجهیزات پیشرفته تصویربرداری در دامپزشکی، دستگاه سی آرم دامپزشکی است. این دستگاه یک بازوی C شکل دارد که برای انجام تصویربرداری دور بدن حیوان قرار می گیرد و در واقع دلیل نام گذاری این دستگاه محسوب می شود. دستگاه سی آرم یک منبع اشعه ایکس دارد که این پرتو را به بدن حیوان می تاباند. پرتوی ایکس تابیده شده پس از عبور از بدن دام وارد یک تقویت کننده یا Detector می شود که از صفحات حاوی فلورسنت تشکیل شده است. این صفحات اشعه را جذب کرده و به فوتون های نوری تبدیل می کند. این فوتون ها توسط عدسی متمرکز شده و تصاویر نهایی با برخورد آن ها به صفحه فلورسنت خروجی، روی صفحه نمایش تشکیل می شوند. از تصاویر تشکیل شده توسط این دستگاه می توان برای معاینات و بررسی های ارتوپدی و هم چنین بررسی مشکلات قلبی استفاده کرد.
یکی از قسمت های این دستگاه که به صورت مجزا تهیه می شود، تخت سی آرم دامپزشکی است. این تخت، قسمتی است که حیوان در زمان تصویربرداری به وسیله دستگاه سی آرم روی آن قرار می گیرد. تخت سی آرم معمولا از موادی مانند آلومینیوم ساخته می شود تا اشعه ایکس تابیده شده از دستگاه را جذب نکند. در عوض در قسمت پایین تخت قسمت هایی به نام بوکی قرار دارد که اشعه مازاد را جذب کرده و مانع رسیدن آن به بدن بیمار می شود. تخت سی آرم در مدل های مختلفی ساخته می شود و از آن جایی که بدن حیوان در زمان تصویربرداری ممکن است در شرایط خاصی قرار بگیرد، باید امکان تغییر شیب و ارتفاع را داشته باشد.
دستگاه DR دامپزشکی
رادیولوژی دیجیتال یکی از روش های نوین تصویربرداری از دام است که به وسیله دستگاه DR دامپزشکی انجام می شود. در این روش هم اشعه ایکس به وسیله دستگاه به بدن حیوان تابیده شده و توسط قسمت مهمی از دستگاه به نام صفحه دی آر یا DR Plate جذب و به سیگنال های دیجیتال تبدیل می شود. سیگنال های دیجیتال روی صفحه نمایش، تصاویری دقیق از بدن حیوان را تشکیل می دهند که به دامپزشک در تشخیص بیماری ها کمک می کند. تصویربرداری به وسیله این دستگاه در مقایسه با سایر روش ها زمان کمتری نیاز دارد و کیفیت تصاویر به دست آمده بیشتر است.
دستگاه سی آر دامپزشکی
رادیوگرافی محاسباتی یا Computed Radiography به وسیله دستگاه سی آر دامپزشکی انجام می شود. این دستگاه می تواند با استفاده از اشعه ایکس و برخورد آن با صفحات فسفری دستگاه، ظرف مدت یک دقیقه تصاویر دیجیتالی از قسمت های مختلف بدن حیوان ارائه دهد. تصاویر به دست آمده به وسیله این دستگاه کیفیت زیادی دارد و به تشخیص دقیق بیماری ها و بررسی وضعیت اندام های مختلف بدن حیوان مثل ستون فقرات کمک می کند. یکی از مزیت های مهم استفاده از دستگاه سی آر این است که صفحات فسفری دستگاه به صورت مجدد قابل استفاده هستند و همین موضوع از هزینه های جاری کم می کند.
دستگاه MRI دامپزشکی
دستگاه MRI دامپزشکی با استفاده از امواج مغناطیسی از قسمت های مختلف بدن حیوان تصویربرداری می کند و می تواند وجود التهاب یا تومور در بخش هایی مثل چشم، مغز، ستون فقرات و سایر قسمت های بدن حیوان را گزارش کند. در این دستگاه از یک میدان مغناطیسی قوی حدود 60 هزار برابر میدان مغناطیسی زمین و همین طور از امواج رادیویی استفاده می شود و پردازشگرهای پر قدرت دستگاه اطلاعات به دست آمده را به تصاویری واضح برای دامپزشک تبدیل می کنند. از آن جایی که در این روش از پرتوی ایکس استفاده نمی شود، استفاده از دستگاه ام آر آی ایمنی بیشتری در مقایسه با برخی دستگاه ها دارد. این دستگاه دقت زیادی دارد و از آن برای تصویربرداری از عضلات و مفاصل، اعصاب و عروق بدن حیوان استفاده می شود. البته باید در نظر داشت که این دستگاه هزینه زیادی دارد و همین موضوع ممکن است اولویت انتخاب آن را تغییر دهد.
دستگاه رادیولوژی دامپزشکی
با استفاده از دستگاه رادیولوژی دامپزشکی می توان مشکلات احتمالی در قسمت هایی از بدن حیوان مانند قفسه سینه، سیستم عضلانی و اسکلتی و شکم را بررسی کرد. در این دستگاه نیز از اشعه ایکس استفاده می شود که از یک منبع روی قسمت فلزی خاصی در دستگاه به بدن حیوان می تابد. یک صفحه فلزی کنار یا زیر اندام مورد نظر بدن گذاشته می شود که برخی از پرتوهای ایکس را که توسط بدن حیوان جذب نشده به خود می گیرد. برخورد این پرتوها به فیلم رادیولوژی باعث ایجاد واکنش شیمیایی شده و نقطه های سیاه ایجاد می کند، از طرف دیگر پرتوهای جذب شده توسط بدن حیوان نقاط سفیدی به جای می گذارند که دامپزشک می تواند به وسیله نتایج به دست آمده احتمال بروز آسیب را بررسی کند. برای استفاده از این دستگاه به تخت رادیولوژی دامپزشکی نیاز است تا حیوان در زمان تصویربرداری روی آن گذاشته شود. این تخت در مقایسه با تخت های دیگر اندازه کوچک تری دارد و قسمت هایی هم دارد که میزان اضافه اشعه ایکس را به خود جذب می کند. این تخت باید در برابر وزن حیوان و هم چنین استفاده از مواد ضد عفونی کننده مقاوم باشد.
دستگاه سی تی اسکن
این دستگاه می تواند تصاویر سه بعدی از بافت نرم و سخت بدن حیوان ارائه دهد. برای استفاده از دستگاه سی تی اسکن، حیوان بیهوش شده و تا اندازه ای که به اندام مورد نظر برسد، وارد دستگاه سی تی اسکن می شود. داخل این دستگاه اشعه ایکس به صورت 360 درجه دور حیوان می گردد و پردازش گر دستگاه، اطلاعات به دست آمده را به صورت تصویر نمایش می دهد. این دستگاه می تواند کوچک ترین ساختار غیر طبیعی در بافت های بدن حیوان را نمایش دهد.
خرید تجهیزات تصویربرداری دامپزشکی
همان طور که گفته شد، بخش تصویربرداری از جمله مهم ترین و پر کاربردترین قسمت ها در مراکز دامپزشکی است. به همین دلیل تجهیز بخش تصویربرداری باید با دقت و بر اساس شرایط دامپزشک و کلینیک انجام شود. دستگاه های این بخش توسط برندهای مختلفی تولید می شوند و نمونه های متعددی از آن ها در بازار تجهیزات دامپزشکی ایران موجود است. در زمان خرید این تجهیزات باید به برند دستگاه ها و کیفیت تصاویر ارائه شده توسط آن ها توجه کرد. شرکت آزپت انواع تجهیزات تصویربرداری را ارائه می دهد.
